Şadırvan kelimesi dilimize Farsça’dan geçmiş bir kelimedir. Bu kelime Fars dilinde büyük tente, gölgelik anlamında kullanılıyordu. Türkçe’de ise mimari bir terim olarak kullanılmıştır. Bu terim cami avlusunda ortada bulunan ve abdest alınan yeri ifade eder. Bu yapıda havuzun çevresindeki musluklar ile ortasındaki fıskıyeden su akar ve üzeri ise kubbe şeklinde olur.

Şadırvan nedir sorusu için hem estetik bir görünüm sunan hem de pratik bir işlevi yerine getiren bir yapıdır denilebilir.

Cami Şadırvan Örnekleri

Şadırvan

Bu tarz mimari yapılardan bahsedildiğinde akla ilk olarak cami veya mescidler gelir. Ancak cami ve mescidlerin yanlarında İslâmiyet’in ilk devirlerinden itibaren insanların abdest alabilmesi amacıyla yapılan bu eserler zamanla yaygınlaşmış ve farklı alanlarda da inşa edilmiştir. Özellikle Türkler’in hüküm sürdüğü coğrafyalarda şadırvan yapımı görülmüştür. Bu alanlar arasında şunlar sayılabilir:

• Kervansaray
• Han
• Medreseler
• Meydan
• Çarşı gibi halkın uğrak yeri olan yerlerde de bu tarz yapılara rastlamanız mümkündür.

Şadırvan yapımı Türk su mimarisinin çeşmelerden sonra en yaygın yapısıdır. Osmanlı devrinde sıkça bu yapılardan inşa edilmiştir. Bunlar genelde sade bir şekilde oluşturulmuştur. Ancak sultan, vezir gibi ileri gelen devlet adamları için yapılan eserler daha estetik kaygının ağır bastığı, birer sanat eseri ölçüsünde yapılmıştır. Bunların sütun, direk ve kubbe kısımlarında taş, mermer, ahşap, metal gibi malzemeler yer almıştır. Bu malzemelerle yapılan bölümler oymacılık, nakış ve hat sanatı ustalarının elinde işlenerek birer şaheser haline dönüşmüştür.

Tarihi ve Mimari Özellikleri ile Şadırvan

Şadırvan genel olarak bakıldığında merkezi bir sütun veya direk etrafında yer alan dairesel veya çokgen yapılı havuzlardan oluşur. Bu havuzlar musluklar aracılığıyla suyun dökülmesi sağlar. Böylece etraftaki insanlar su ihtiyacını karşılar. Bu eserlerin mimari tasarımları genellikle tablodaki medeniyetlerden etkilenerek yapılmıştır.

İşlevsel olarak incelemek gerekirse bu yapılar temizlik ve ibadet gibi amaçlar için kullanılır. Cami ve mescidlerde bulunan şadırvanlarda cemaat namaz kılmadan önce suyunu buradan temin ederek abdestini alır. Ayrıca, şehir meydanlarında gibi yerlerde bulunan şadırvanlar ise sıcak havalarda insanlar ve hayvanlara serinlik ve su temin etmek amacıyla kullanılır.

Bunun yanı sıra yaz aylarının sıcak günlerinde ve yağışlı kış günlerinde abdest alanları korumak amacıyla bu yapıların saçakları uzun bırakılmıştır. Günümüzde de bu tarz yapılar hala böyle inşa edilir.

Şadırvanların Sınıflandırılması

Genel olarak temizlik amacıyla yapılan şadırvan mimari eserlerinden aynı zamanda suyun serinletici ve dinlendirici özelliğinden dolayı da faydalanılmıştır. Bu mimari eserler biçimlerine göre dörde ayrılır.

• Bir havuzdan ibaret olanlar: Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde bu tarz yapılara rastlanır. Bu havuzların yapımı için malzeme olarak mermer kullanılmıştır. Bu eserlere örnek olarak Kudüs’te Mescid-i Aksâ ile Kubbetü’s-sahre arasında “birke” (büyük havuz) verilebilir. Ayrıca Sivas Gökmedrese’nin avlusunda da bir havuz bulunur. Bunların yanı sıra Edirne Üç Şerefeli Cami’nin avlusu ortasındaki daire planlı bir havuz da bu yapıya örnek sayılır.
• Baldaken tarzında imar edilenler: Bu tarz üstü kapalı, yanları dışa açık şekilde geliştirilmiştir. Bu tip modeller Osmanlı mimarisinde çok yaygın olarak kullanılmıştır. Bunlara örnek olarak Ayasofya Camii avlusundaki barok tipi eser sayılabilir. Ayrıca  Anadolu’nun en büyük şadırvanı sayılan Kastamonu’da Nasrullah Camii’ndeki çifte şadırvanda bu tipe örnek verilebilir.
• Münferit tipteki yapılar: iki fonksiyonlu yapılara verilen isimdir. Bu yapılara örnek olarak Bursa Timurtaş Paşa Camii, Bursa Koza Hanı ve İzmir Şadırvanaltı Camii’ndeki yapılar verilebilir.
• Üst örtüsü havuz köşelerine yerleştirilen sütunlarla taşınanlar: Bu tarz yapıların üstünde kapalı bir havuz ve üst örtünün kenarlarında uzun saçaklar bulunur. Bu saçaklar abdest alanları güneş ve yağmurdan korumak içindir. Bunlar Osmanlı eserlerinin çoğunda görülebilir. Örnek olarak ise Harran Ulu Camii verilebilir. Bu yapı incelendiğinde havuzun kenarında sütun izlerine rastlanır. Böylece havuzun üstünün örtülü olduğu kanısı varılmaktadır.

Aynı zamanda planlarına göre bir sınıflama da mevcuttur. Bunları ise şöyle sıralayabiliriz.

• Çokgen planlı
• Dairesel planlı

Son olarak ise konumlarına göre yapılan bir gruplama daha vardır.

• Cami
• Meydan
• Bir yapıyla birlikte (han, medrese, mescit)

Sık Sorulan Sorular

Konu ile ilgili merak edilenleri aşağıdan okuyabilirsiniz.

1 – Rüyada Şadırvan Görmek Ne Demek?

Böyle bir rüya görmek din ile yorumlanır. Bazen ise güzel geçime, uzun ömre ve hayırlı rızık olarak yorumlanır.

2 – Osmanlı Devletinde Kullanılmış mıdır?

Bu tarz yapılar Osmanlı’da da günümüzde de mevcuttur.